IPEM Studio

In de kelderverdieping van het MIM zijn diverse instrumenten en apparaten te zien uit de studio voor elektronische muziek van het Gentse IPEM, het Instituut voor Psychoacustica en Elektronische Muziek. De meeste van de IPEM apparatuur  – in totaal 53 – kwamen in drie fasen als permanente bruikleen naar het museum: in 1999, 2001 en 2010. De eerste lichting uit 1999 werd gebruikt voor de opstelling van elektronische muziekinstrumenten bij de opening van het MIM in 2000. In 2001 volgde studiomateriaal van de componist Norbert Rosseau (1907–1975). Voor een herinrichting van de afdeling elektrisch-elektronische instrumenten, werd in 2010 een laatste keer een beroep gedaan op het IPEM. In 2021 werden deze 53 objecten definitief aan het MIM geschonken. Samen met zeven stukken die in 2011 door Godfried-Willem Raes (Stichting Logos) aan het museum werden overgedragen – en die eveneens uit het IPEM afkomstig zijn – omvat de collectie nu 60 objecten. Deze zijn geregistreerd onder de nummers 2021.0026.001 tot 2021.0026.053, 2011.006, en 2011.008 (-01 en -02) tot en met 2011.012. Het IPEM instrumentarium bestaat hoofdzakelijk uit klankgeneratoren, apparaten voor klanktransformatie (filters, sequencers) en klankregistratie, -montage en -weergave (bandrecorder).

Na de Tweede Wereldoorlog onderging het muziekleven een ingrijpende transformatie. In de wereld van de kunstmuziek leidden twee vernieuwende stromingen — het serialisme en de musique concrète — tot de oprichting van de eerste elektronische muziekstudio’s in Parijs en Keulen, beide in 1951 opgericht. Deze ontwikkelingen gingen gepaard met een verschuiving in het gebruik van muziekinstrumenten: in de studio’s werkte men met opnameapparatuur en experimenteerde men met onder andere bandrecorders, geluidsgeneratoren en filters. Traditionele elektronische instrumenten zoals de theremin en de ondes Martenot, die al voor de oorlog bestonden, verdwenen grotendeels uit de kunstmuziek. Toch vonden ze vanaf de jaren 1950 een nieuw leven in de populaire muziek en filmcomposities. Het verhaal van IPEM begint bij Hubert Vuylsteke (1904–1964), professor aan het Laboratorium voor Toegepaste Zwakstroom aan de toenmalige Rijksuniversiteit Gent (RUG). In het najaar van 1962 nam hij contact op met Corneel Mertens (1912–1979), programmadirecteur bij de BRT, die plannen had om een studio voor elektronische muziek op te richten. Dat een publieke omroep zich engageerde in dit soort projecten was niet uitzonderlijk, denk bijvoorbeeld aan de BBC Radiophonic Workshop. Op 1 januari 1963 werd IPEM officieel opgericht als een samenwerkingsverband tussen de RUG en de BRT, met als ambitie de brug te slaan tussen wetenschappelijk onderzoek en artistieke creatie. In 1966 werd IPEM losgemaakt van de faculteit Toegepaste Wetenschappen en ondergebracht bij de afdeling Muziekgeschiedenis, wat leidde tot een vruchtbare wisselwerking tussen musicologisch onderzoek en elektronische muziekproductie. Componist Louis De Meester (1904–1987) werd aangesteld als artistiek leider, bijgestaan door Lucien Goethals (1931–2006). In 1986 kwam er een einde aan de samenwerking met de BRT, waarna professor Mark Leman het IPEM in een nieuwe richting stuurde. De focus verschoof van muziekproductie naar fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Vandaag specialiseert IPEM zich in muziekcognitie en de expressieve interactie tussen mens en muziek.

Veel van de toestellen in de vroege IPEM-studio waren destijds nog niet commercieel beschikbaar en werden ter plaatse gebouwd. Door de snelle technologische ontwikkelingen werd de oorspronkelijke apparatuur tegen het einde van de jaren 1960 aangepast of vervangen om te voldoen aan de nieuwe eisen. Ook de inrichting van de studio evolueerde mee met deze veranderingen. De IPEM-apparatuur die vandaag te zien is in het MIM werd ontwikkeld tussen 1963 en 1977, en vormt een unieke museale reconstructie van een Belgische studio voor elektronische muziek uit de pioniersjaren van de Nieuwe Muziek.

Tekst: Wim Verhulst